Tesisat Boru ve Bağlantı Elemanları El Kitabı

62 Tesisat Boru ve Bağlantı Elemanları El Kitabı 3.13. BORULARDA ISIL (TERMAL) UZAMA VE KISALMA Çelik Boru tesisatında işletme sıcaklığına bağlı olarak boruların sahada imalatı ile çalışma sıcaklığı arası fark miktarına göre boru hatlarında lineer uzama kısalma, hacimsel genleşme, büzüşme işlemleri olmaktadır. Orta ve yüksek sıcaklık ısıtma, buhar ve kondens boruları, fueloil yakıt boru hatlarındaki genleşme yüklerinin, aşırı olarak yapıya yansımasının önlemesi ve boru üzerinde oluşacak aşırı gerilimlerin önlenmesi için gerekli hesap ve uygulamaları yapmak gereklidir. Normalde kullanım soğuksu ve sıcak su tesisat boruları ile düşük sıcaklık ısıtma, soğutma boruları, kondenser boruları için çok kritik olmamasına rağmen erişilemeyen yerlere konulan özellikle büyük çaplı borular için lineer ısıl (termal) uzama/kısalma hesabı tavsiye edilir. Konfor veya endüstriyel soğutma borularında soğutulmuş suyun sıcaklık aralığı uzama ve kısalma için özel bir dikkat gerektirmez. Çelik borular içindeki karbon miktarı ve alaşım oranına göre uzama/kısalma katsayısı boru çalışma sıcaklığına bağlı olarak değişim göstermektedir: Sahada imalat ortam sıcaklığı üzerinde her metre başına 1 oK sıcaklık farkı için TabloE1.6’ya göre Yumuşak Çelik Boru 0-200 °C aralığında 14,9x10-3 (mm/m °C) genleşme katsayısına sahiptir ve örnekteki toplam uzama miktarı 1 metre ve 120 °K için 1.788 mm’dir. Örnek imalat sırasında ortam sıcaklığı 20°C ve K1= 20 °C +273 = 293 °K ve tesisat 140 °C kızgın su çalışıyor ise °K2= 140 °C +273=413. Ayrıca Tablo 1.11 kullanılarak da hesap yapılabilir. Sıcaklık değerlerine denk gelen uzama miktarları arasında interpolasyon yapılarak direkt tablodan beher metre için uzama faktörünü hesaplayabilirsiniz. Detaylı hesap yöntemleri için EK-1 Tesisat Boru Tasarım kısmına bakınız. 3.13.1. Doğal Esneklikle Çözümler Boru malzemesinin esnekliğinden yararlanarak, tekli dirsekler veya birden fazla farklı doğrultudaki dirsekler ile boru hattı üzerinde Omega şeklinde hat değişimleri uygulanarak ısıl genleşmeler karşılanabilir. Detaylı hesap yöntemleri için EK-1 Tesisat Boru Tasarım kısmına bakınız. 3.13.2. Esnek Bağlantı Elemanları Özellikle düşük sıcaklık farkları olan tesisat türleri ile aynı eksen boyunca uzun boru hatları üzerindeki genleş- melerin karşılanması ve/veya yapıya gelecek yüklerin sınırlanması açısından, kauçuk veya körüklü genleşme elemanlarının (kompansatör, esnek bağlantılar vb.) üretici talimatları doğrultusunda uygulanması gereklidir. Genleşme elemanları genellikle paslanmaz çelik malzemeden imal edilmesi uygun olup, kızgın su hatlarında kesinlikle elastomerik kauçuk kompansatör kullanılması uygun değildir. Ayrıca birbirinden ayrı hareket eden (dilatasyon) bina aralarında, pompa, kompresör, soğutma grubu gibi titreşim üreten tesisat elemanlarını borudan izole etmek için de titreşim yutucu kompansatörler kullanılmalıdır. 3.13.3. Boru Sabitleme Elemanları (Sabit Noktalar) Boru sabitleme elemanları, 1- Boru tesisatında oluşan stresi engellemek, 2- Tesisat üzerinde kullanılan genleşme elemanlarını sabitlemek, 3- Geri kalan boru ve bağlantı elemanlarına hat boyunca gelen yatay ve düşey yüklerin bina taşıyıcı sistemine doğru bir tasarım ile taşıtmak için kullanılan imalatlardır. Monte edildiği yerde sabit kalacak siyah boyalı malzeme veya sonrasında galvaniz kaplamalı olarak tekli veya çoklu boru tesisat sistemleri, uygun taşıyıcı dübel ve kızaklarla taşıtılmalıdır. Detaylı hesap yöntemleri için EK-1 Tesisat Boru Tasarım kısmına bakınız.