Page 55 - MTMD E-Dergi 08
P. 55
bilim-sanat
kitabın orijinali günümüze kadar ula- ettiği, otomatik çalışan ve kendi dan birinin dolmasıyla diğerinin bo-
şamadıysa da, bilinen 15 kopyasından kendine bazı hareketler yapan bu şalması ve böylelikle ardışık zamanlı
10’u Avrupa’nın farklı müzelerinde, 5 aletin, dünya tarihinin ilk robotu sıra ile her iki tarafın da eşit aralıklar-
tanesi Topkapı ve Süleymaniye kü- olduğu tahmin edilmektedir. Yaşadığı la suyu almasını sağlıyordu. Bu icat,
tüphanelerinde yer almaktadır. dönemde disiplinlerin günümüzde- sanayi devrimi sonrası ileri derece
ki gibi birbirinden ayrılmadığı göz yağ püskürtmeli ağır iş ve seri üretim
Teorik çalışmalardan çok pratik ve el önünde tutulmasında yarar vardır. yapabilecek fabrika makinalarının
yordamıyla ampirik çalışmalar yapan Ayrıca krank milinin de o dönemde belli aralıklarla durmasını ve bir diğer
El-Cezeri’nin kullandığı bir başka su pompalamak için (dereden su te- makinanın çalışmasını sağlayan dü-
yöntem de yapacağı cihazların ön- min etmek için) El-Cezerî tarafından zeneklerin ana mantığını oluşturdu.
ceden kâğıttan maketlerini inşa edip kullanıldığı bilinmektedir.
geometri kurallarından yararlanmak- Sınnat el-Hıyel adlı eserinde Cezeri,
tı. İlk hesap makinesinden asırlar Özellikle dönemin başkenti olan hava ve boşluğa dayalı içine doldu-
önce aynı sistemle çalışan benzer Diyarbakır’da İçkale Saray’da bugün rulan sıvıları istenildiği biçimde akı-
bir mekanizmayı, geliştirdiği saatte bile tahayyül edemeyeceğimiz bir şı sağlayan altı ibriğin yapımından
kullanan El-Cezeri, sadece otomatik teknoloji kullanılıyordu. 25 yıl kesin- bahseder. Hükümdarın abdest alması
sistemler kurmakla kalmamış, oto- tisiz baş mühendisliğini sürdürdüğü için otomatik olarak su akıtan, büyük
matik olarak çalışan sistemler arasın- sarayda birçok iş El-Cezeri’nin yap- pirinç ibrik pirinçten yapılmış ibrik
da denge kurmayı da başarmıştı. mış olduğu robotlar aracılığıyla ya- hükümdarın yanına bırakılır, ördeğin
pılıyordu. Hatta hükümdara abdest gagasından akan su ile abdest alınır.
El-Cezeri, otomatik kontrollü ma- alması için su döken bir otomat bile Boşalan ibrik geri götürülür, su ile
kinelerin ilki sayılan Jacquard’ın mevcuttu. doldurulduktan sonra gerektiği du-
otomatik dokuma tezgâhından 600 rumda tekrar getirilir (Şekil1).
yıl önce değişik haznelerdeki suyun Hükümdara ve konuklara
seviyesine göre ne zaman su döke- içecek sunan kadın robot-
ceğine, ne zaman meyve ve içecek lar, hükümdarı ve konukla-
sunacağına karar veren otomatik rı eğlendirmek için saz, zil
hizmetçiyi geliştirdi. Bazı makinele- ve tef çalan robotlar, sa-
rinde hidro mekanik etkilerle denge rayın salonlarında gezen
kurma ve harekette bulunma sis- tavus kuşu makineleri, de-
temine yönelen Cezeri, bazılarında ğişik 24 şifre ile açılabilen
ise şamandıra ve palangalar arasın- kilitler, su saatleri, sarayın
da dişli çarklar kullanarak karşılıklı bahçesindeki havuzda
etkileme sistemini kurmaya çalıştı. gezinen kayık ve içine su
Kendiliğinden çalışan otomatik dolan kayığı, bir yandan
sistemlerden sonra su gücü ve ba- boşaltırken bir yandan da
sınç etkisinden yararlanarak kendi borusunu öttürerek yar-
kendine denge kuran ve ayarlama dım isteyen kayıkçı robot,
yapan dengeyi oluşturması, El-Ce- otomatik abdest alma
zeri’nin otomasyon konusundaki en makinesi ve buna benzer
önemli katkısıdır. birçok otomatik aygıt, Di-
yarbakır’ın ünlü surlarının
Diğer bir eseri de Diyarbakır Ulu içinde kullanılıyordu.
Camii’nin ünlü Güneş Saati’dir.
El Cezeri’nin Su Hilesi adlı
Ayrıca El-Cezerî’nin bir robot yapa- robotunda, belli aralıklarla
rak Artuklu Hükümdarı’na takdim terazi ucundaki kovalar-
E-DERGİ • SAYI 8 55
